Bij de ziekte van Wilson draait het om koper. Koper is een essentieel metaal wat gebruikt wordt bij verschillende processen in ons lichaam. Het lichaam kan zelf geen koper aanmaken. Het komt via voeding ons lichaam binnen. In een normaal voedingspatroon zit meer koper dan wij dagelijks nodig hebben. In de normale situatie bindt de koper zich aan het eiwit ceruloplasmine en daarmee wordt het overtollige koper via de gal uitgescheiden. Het ATP7B-gen speelt een essentiële rol in dit proces.
Bij de ziekte van Wilson is dit ATP7B-gen afwezig of werkt niet goed. Daardoor ontstaat een verminderd of afwezig transport van de koper de levercellen in. Het overschot aan koper kan dan niet met de gal worden uitgescheiden.
Patiënten met de ziekte van Wilson zijn dus onvoldoende in staat om het teveel aan koper uit te scheiden. Hierdoor ontstaat een ophoping van koper in verschillende weefsels en organen, die kan leiden tot schade aan deze organen. Binnen het genetisch defect dat tot de ziekte van Wilson leidt, zijn er op dit moment meer dan 700 mutaties bekend. Met elke mutatie kan de ziekte zich zeer verschillend openbaren.
[Sipke Jan Bousema, 2016]
De ziekte is erfelijk, maar komt pas tot uiting wanneer men de erfelijke aanleg van beide ouders meekrijgt. Als men de erfelijke aanleg van één ouder heeft meegekregen, dan spreekt men van dragerschap. De drager zelf is dus niet ziek. Deze vorm van erfelijkheid noemt men autosomaal-recessief. Patiënten met de ziekte van Wilson hebben een afwijking op chromosoom 13 en specifiek op het ATP7B-gen. Meer informatie over vormen van erfelijkheid is te vinden op https://www.erfelijkheid.nl/erfelijk/erfelijk-niet
De erfelijkheid kan schematisch worden weergegeven.
De ziekte is zeldzaam. De frequentie van dragerschap wordt geschat op 1:100. Slechts 1 op de 30.000 tot 50.000 personen blijkt de ziekte van Wilson te hebben, hoewel er recent aanwijzingen zijn dat de ziekte van Wilson vaker voorkomt. Per jaar worden in Nederland 3 tot 4 personen gediagnosticeerd.
Koper wordt vanuit de voeding via de darm in ons lichaam opgenomen. Het teveel aan koper wordt door de gal uitgescheiden. Bij de ziekte van Wilson verloopt de opname van koper normaal, maar is de uitscheiding sterk verminderd. De oorzaak van deze stoornis ligt in de lever, die onvoldoende in staat is het teveel aan koper uit te scheiden. Het overschot aan koper wordt eerst opgeslagen in de lever. Wanneer de lever verzadigd is, gaat het overschot naar andere organen, waarbij de hersenen en de ogen het gevoeligst lijken te zijn. Op al deze organen heeft het koper een schadelijk effect en daardoor ontstaan afwijkingen.
In de normale situatie bindt een teveel aan koper zich aan het ceruloplasmine. Bij de ziekte van Wilson is dit meestal niet goed mogelijk. Het koperbindend eiwit ceruloplasmine is dan ook meestal verlaagd en bevat nauwelijks koper.
De ziekte openbaart zich meestal tussen het 3e en 55e levensjaar met een piek in vroege volwassenheid. Uitzonderingen hierop zijn echter mogelijk. De eerste klachten ontstaan bij ongeveer de helft van de patiënten in de lever (hepatisch) en bij de rest van de patiënten in de hersenen (neurologisch). Een deel van de patiënten heeft daarnaast of zelfs als enige klacht, psychiatrische afwijkingen, zoals depressie, persoonlijkheids- of gedragsveranderingen. Ook kan de ziekte beginnen met nierproblemen, hemolyse (bloedafbraak) of stoornissen in de hormoonhuishouding. Bij een klein aantal patiënten wordt de ziekte pas ontdekt als de leverfunctie volledig faalt (acuut leverfalen).
Door de koperstapeling in de lever raakt de lever ontstoken en ontstaat er schade aan levercellen. Er is dan sprake van een leverontsteking (hepatitis). Men kan dan klachten hebben van vermoeidheid en er kan geelzucht (icterus) ontstaan. Soms zijn er alleen afwijkingen in het bloed aanwezig. Langdurige ontsteking van de lever leidt tot bindweefselvorming (levercirrose). Hierdoor vermindert het functioneren van de lever en wordt deze stijf. Dit geeft stuwing van het bloed in de poortader, waardoor weer vochtophoping in de buik (ascites) kan ontstaan en spataderen in de slokdarm (varices). Een klein aantal patiënten krijgt acuut leverfalen of acute leverinsufficiëntie.
Als neurologische symptomen kunnen verschijnselen van het zenuwstelsel optreden, zoals bijvoorbeeld: trillen en beven, het hoofd niet stil kunnen houden, verkramping van de spieren (dystonie), gebrek aan controle over spierbewegingen (ataxie), spraakmoeilijkheden (dysarthrie), slikproblemen, verslechteren van de schoolprestaties of handschrift etc. Ook gedragsstoornissen en depressies kunnen zich voordoen.
De typische Kaiser-Fleischer ring ontstaat bij het merendeel van de patiënten. Het is een goudbruine ring in de iris van het oog, die meestal alleen zichtbaar is als een speciale lamp wordt gebruikt om in het oog te kijken. Het gezichtsvermogen wordt er niet door beïnvloed.
Het kan lastig zijn de diagnose Wilson te stellen.
De diagnose wordt vaak gesteld op basis van een diagnostische score: de Leipzig score
De Leipzig score neemt mee:
Een normaal ceruloplasmine gehalte of zelfs een licht verhoogd gehalte sluit de diagnose niet uit. Het is bekend dat bij personen die drager zijn van de ziekte, ook een verlaagd ceruloplasmine gevonden kan worden.
Daarnaast kan een MRI-scan van de hersenen een afwijkend beeld laten zien. Een tijdige ontdekking van de aandoening is van groot belang. Hoe eerder met een behandeling kan worden begonnen, des te minder schade er zal ontstaan. Met DNA-onderzoek kan in bijna alle gevallen een gendefect worden aangetoond. Dit onderzoek kost wel tijd (2 tot 3 maanden) en zal meestal als aanvulling op bovenstaande onderzoeken plaatsvinden.
Mocht er nog onduidelijkheid of twijfel zijn over de diagnose, dan kan er nog een leverbiopt worden afgenomen voor de lever-koperbepaling.
In elk geval moeten de bevindingen altijd worden gecombineerd met de resultaten van het lichamelijk onderzoek en laboratoriumonderzoek. Op deze wijze komt men vrijwel altijd tot de juiste diagnose.
Met de huidige DNA-technieken kan ongeveer 99% van de mutaties worden opgespoord. DNA-onderzoek kunnen ook worden toegepast om bij familieleden van met Wilson bekende patiënten de diagnose te stellen. Om vast te stellen of er sprake is van de ziekte van Wilson bij kinderen van ouderparen, waarvan één van de partners de ziekte van Wilson heeft, kan ook DNA-onderzoek worden toegepast. Dit is echter niet 100% betrouwbaar. Immers niet alle mutaties kunnen worden gevonden (zie hierboven).
"Ik had mijn jeugdvrienden, ging studeren, kreeg een vriendin, trouwde en kreeg drie schatten van kinderen."
De behandeling van de ziekte van Wilson bestaat uit levenslange behandeling met medicijnen.
Het doel van de behandeling is afhankelijk van de fase van de ziekte en of er sprake is van klachten. Er kan gekozen worden voor een middel dat het koper actief verwijderd (chelatie) of een middel dat voorkomt dat koper uit de voeding wordt opgenomen.
Chelatie-behandeling
Sinds de jaren 50 wordt chelatie-behandeling toegepast met D-Penicillamine. Dit is een effectief middel, maar gaat gepaard met veel bijwerkingen.
30% van de patiënten moet stoppen met dit middel vanwege de bijwerkingen. Dit zijn met name klachten van misselijkheid, braken, diarree, verlies van eetlust, ontstaan van nierfunctie problemen en ernstige bloedafwijkingen.
Meer recent is ook het middel trientine beschikbaar gekomen. Trientine is een efficiënte behandeling, die minder bijwerkingen geeft.
Zinksulfaat of zink-acetaat (Wilzin)
Naast chelatie-behandeling kan ook worden behandeld met zink, in de vorm van zinksulfaat of zinkacetaat (Wilzin) Dit gaat de opname van koper vanuit de darm tegen en zorgt ervoor dat er geen verdere toename is van koperstapeling.
Zink kan worden toegepast als onderhoudsbehandeling na eerst chelatie te hebben toegepast of in asymptomatische patiënten en patiënten met voornamelijk neurologische klachten. Soms wordt er ook een combinatie van zink met chelatie-behandeling gestart.
Het gebruik van alle medicijnen vereist wel discipline ten aanzien van de tijdstippen van inname voor optimale werking.
Voeding waar veel koper in zit wordt ontraden, zoals bijvoorbeeld: cacao (chocola), noten, schaal- en schelpdieren, champignons, diverse peulvruchten, zaden en orgaanvlees. Met een combinatie van medicatie en dieet lukt het meestal om het overschot aan koper uit het lichaam te verwijderen.
Als net de diagnose is gesteld, is het wennen. Het vraagt ook tijd om te leren hoeveel koper en in voedingsproducten zitten. Het is raadzaam om een diëtist in het ziekenhuis te raadplegen. Maar je kunt tegenwoordig ook bij het voedingscentrum informatie vinden. Dit is betrouwbare informatie. Je kunt de informatie vinden via deze link:
https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/koper.aspx#blokwaar-zit-koper-in?
Leverfalen en levertransplantatie
Alle patiënten zullen levenslang medicijnen moeten gebruiken. Stoppen leidt onherroepelijk tot nieuwe stapeling, met alle gevolgen van dien. In sommige gevallen ontstaat er leverfalen. Dat kan acuut ontstaan, maar zich ook langzaam ontwikkelen. Dan is een levertransplantatie de enige behandeling.
De ziekte is dan ook genezen. Je hoeft dan geen medicijnen meer te gebruiken die de stapeling tegengaat. Wel blijf je je hele leven afhankelijk van zware medicatie die afstoting van de lever tegen moet gaan.
Alle patiënten zullen levenslang medicijnen moeten gebruiken. Stoppen leidt onherroepelijk tot nieuwe stapeling, met alle gevolgen van dien. In het geval van leverfalen, acuut of langzaam ontstaan, is levertransplantatie de enige behandeling. De ziekte is dan genezen. Men hoeft dan geen medicatie meer te gebruiken die de stapeling tegengaat. Wel zal men afhankelijk zijn van zware medicatie die afstoting van de lever tegengaat.
De ziekte van Wilson is een zeldzame ziekte. Om die reden is het nodig om onder behandeling te zijn van een ervaren arts. Deze artsen vind je in Universitaire Medische Centra, afdeling MDL (Maag, Darm, Lever), waarbij het de voorkeur heeft dat de arts gespecialiseerd is in de lever.
Controles
Ongeacht welke behandeling wordt toegepast, is het steeds van groot belang dat een regelmatige controle plaatsvindt van de aandoening, de dosering en eventuele bijwerkingen van de medicatie. Verandering in de ziekte kan altijd plaatsvinden. Daarnaast is het van groot belang dat de patiënt onder behandeling is bij een arts die gespecialiseerd is in de ziekte van Wilson en ruime ervaring hiermee heeft opgedaan.
De Nederlandse Leverpatiënten Vereniging kan je hierin ondersteunen en/of adviseren.
Wanneer er geen sprake is van leverbeschadiging, bestaat er voor vrouwelijke patiënten met de ziekte van Wilson de mogelijkheid om zwanger te worden. Bespreek deze wens echter wel altijd met de behandelend specialist. Intensievere controle of aanpassing van medicijnen kan soms worden aanbevolen. Indien er sprake is van (enige) leverbeschadiging, dan is een mogelijke zwangerschap niet uitgesloten. Tijdens een zwangerschap moet de behandeling met medicijnen gewoon doorgaan; zonder medicijnen zal de koperstapeling namelijk weer optreden. Over het geven van borstvoeding zijn er geen eenduidige (internationale) richtlijnen. Bespreek dit met je arts waar je voor de ziekte van Wilson onder behandeling bent.
Er bestaat een Europese brochure over zwangerschap bij de ziekte van Wilson. Deze is Engelstalig
Voor kinderen met de ziekte van Wilson bestaat er een speciaal boekje. In deze 'gids voor kinderen' wordt op een speelse manier kennisgemaakt met de ziekte en de gevolgen ervan. De gids heeft vrolijke illustraties en beantwoordt vragen die bij kinderen kunnen ontstaan wanneer zij geconfronteerd worden met de ziekte.
Heb je een kind met een lever-aandoening, dan is er praktische informatie te vinden op:
https://www.leverpatientenvereniging.nl/ouders-en-kinderen
De NLV heeft ook een werkgroep Ouders met een kind met een leverziekte. (tussen de 0 en ca 12 jaar) Het gaat niet specifiek over de ziekte van Wilson, maar over alle herkenbare problemen als je een kind met een leverziekte hebt. De ouders treffen elkaar vier keer per jaar online.
Je bent van harte welkom om deel te nemen. Stuur een e-mail naar ofni@leverpatientenvereniging.nl. Je wordt dan opgenomen in de verzendlijst en ontvangt een uitnodiging voor bijvoorbeeld online bijeenkomsten
Wat maken ouders mee met een kind met een leverziekte? Daar gaat de video ‘Het gaat toch goed?’ over.. In de video hebben de jongetjes (toevallig allemaal jongetjes) galwegatresie (ook toevallig allemaal dezelfde leverziekte). Transplantatie heeft een prominente plek. Maar het gaat ook over zorgen en vooral vertrouwen in de toekomst: Video "Het gaat tocht goed?"
Voor leden van de NLV is veelal telefonisch contact met een ervaringsdeskundige mogelijk. Stuur een e-mail met uw vragen aan ofni@leverpatientenvereniging.nl De NLV legt contact met de ervaringsdeskundige en deze maakt per e-mail een telefonische afspraak. Bij het lotgenotencontact kunt u geen medische vragen, vragen over medicijngebruik of levensverwachting stellen. Het leven met deze aandoening staat centraal.
Hier vindt u documenten, verwijzingen naar websites of andere zaken die voor uw ziektebeeld relevant kunnen zijn.
ERN RARE LIVE: https://rare-liver.eu/
https://rare-liver.eu/healthcare-professionals/disease-specific-information/wilson-disease
Koper (Engelse koper associatie)
Wilson's Disease for patients (Engelse patiëntenvereniging)
Hambakenwetering 15
5231 DD 's-Hertogenbosch
Tel: 085 - 27 34 988
E-mail: ofni@leverpatientenvereniging.nl
KvK: 40535249
Bank: NL 44 INGB 0000 361 038
ANBI: 808313472
